Soru: Banka aracılığıyla galeriden araç almak istiyorum. Banka bu aracı önce kendi mülkiyetine geçiriyor sonra da bana belirli bir kârla taksitli olarak satıyor. Bu alışveriş caiz midir? Faizli satış kapsamına girer mi?

Cevap: Şayet banka bu aracı önce kendi mülkiyetine geçiriyor ise bu satış caizdir. Araç bankanın mülkiyetinde olduğu sürece onu taksitle satması da caizdir. Örneğin bir kimse bankaya gidip şu evi, aracı ya da araziyi almak istiyorum der ve banka bu ev, araç ya da araziyi satın alır ardından müşteriye satarsa bu ticaret geçerli bir ticarettir. Yani banka kendi mülkiyetine geçirdikten sonra müşteriye satmalıdır. Şayet banka bu evi, aracı ya da araziyi mülkiyetine almasının ardından müşteri fikrini değiştirip satın almaktan cayarsa, bankanın o kimseyi satın almaya zorlama hakkı yoktur. Öte yandan müşteri sadece satın alma vaadinde bulunmuştur. Bu durumda banka sahibi olmadığı bir şeyi müşteriye satın alma konusunda zorunlu kılmıştır. Bankanın malik olmadığı bir şeyi satması ise caiz değildir. Zira Sahih Müslim de geçen Ebû Hureyre radıyallahu anh'ın rivayet ettiği hadiste Nebî sallallahu aleyhi ve sellem Garar (haksız kazanca yol açacak ölçüde kapalılık ve belirsizlik bulunan) satışını yasaklamıştır.

İmâm Şâfiî’nin -rahimehullah- yukarıda zikretmiş olduğumuz satışın - bankanın bu malı alıp sonra taksitli bir şekilde satmasının - caiz olduğunu belirtmiştir. İmâm Şâfiî rahimehullahın sözü bu türden satışın caiz olduğunu içermektedir. Zira başkasının istediği bir şeyi satın alıp sonra o kişiye satmaya cevaz vermiştir. Genel olarak ise onun sözünden taksitli satışın caiz olduğu anlaşılmaktadır. Şeyh Binbaz rahimehullah bunun caiz olduğu hususunda fetva vermiştir. Asıl olan budur. Bunun yasak olduğu hususunda bir delil bulunmamaktadır ve faizli satış kapsamına girmez. Banka bu ev, araç ya da araziyi satın aldıktan sonra kişinin satın almama hakkı vardır. Bundan dolayı faizli satış kapsamına girmez.

Burada yeri gelmişken şu meseleye de değinelim; Bir şeyi satın alan kimse, satın aldığı malı teslim almadan başka birisine satmak isterse satın aldığı yerden alma zorunluluğu var mıdır?

Alimlerin görüşleri arasında en doğrusu İmam Malik, İmam Ahmed’den bir görüş ve Hanbeli mezhebinin de görüşünde olduğu gibi tartı, ölçek ve tane ile sayılabilen mallar yerinden taşınmadan da satılabilir. Ancak kilosu belli olmayan çuvallarda satılan ürünler satın alındığı yerden taşınmadan başkasına satılamaz.

Sahih Müslim de geçen Ebû Hureyre radıyallahu anhın rivayet ettiği hadiste Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur "Kim bir yiyecek satın alırsa onu tartmadan satmasın." Sahiheynde geçen İbn Ömer’in -radıyallahu anhuma- hadisi bunun delilidir. O rivayette Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: "Yiyecek satın alan kimse onu kabzetmeden satmasın" bir başka rivayette "tam olarak alana kadar" buyrulmuştur.

Tam olarak almak ve kabzetmek miktarının ne kadar olduğunu bilerek olur. Yiyecek ölçek ile satılıyorsa kaç ölçek olduğunu bilerek, kilo ile satılıyorsa kaç kilo olduğunu bilerek olur. O zaman ölçek, kilo ve tane ile satılan şeylerin satın alındığı yerden taşınma şartı yoktur. Ölçülen şeyler ölçek ile tartılan şeyler kilo ile, araç gibi sayılan şeyler sayılarak, arazi ve benzeri gibi gayrimenkuller tahliye edildikten sonra tam olarak mülküne geçirme şartı vardır. Ancak tartılmadan gelişi güzel bir çuval içindeki buğday, karpuz vb. gibi göz kararı satılan ve sayılarak satılmayan şeyleri satın alan kimse satın aldığı yerden onları taşımadan başka birisine satamaz. Sahiheyn de İbn Ömer’in -radıyallahu anhuma- hadisinde belirtildiği gibi Nebî sallallahu aleyhi ve sellem; Ölçüp tartmadan tahmini olarak yapılan satışı kendi evine götürmeden, bazı rivayetlerde ise satın aldığı yerden götürmeden satmayı yasaklamıştır buyurmuştur.

Sonuç olarak; mesela bir kimse bankaya gidip araç almak istediğini söyler banka da onun için bu aracı satın alır sonra oturup bu adamla peşin ya da taksitli olarak satma adına bir sözleşme yaparsa bu bir şartla caizdir. O da bankanın bu aracı kendi mülküne geçirdikten sonra satmasıdır. Banka aracı satın almadan müşteriye bu aracı satın almayı mecbur kılamaz. Bankaya da aracı galeriden alıp getirme şartı koşulamaz. Araç tane ile sayılan ürünler kapsamındadır. İster müşteri peşin isterse de taksitle alsın sözleşmenin yerine getirilmesi sonradır.